اصل مسأله اعجاز قرآن امری مسلّم و غیر قابل تردید بوده اما آنچه مهم است بررسی وجه اعجاز آن است که بسیار جای بحث و تضارب آراء دارد. نوشتار حاضر، ضمن گزارش اجمالی از 14 جنبه اعجازآمیز قرآن، به تبیین دیدگاه بدیع و نوآورانه حضرت امام(ره) در این باب پرداخته است.

شکوری_شبکه تخصصی قرآن تبیان

اشاره

از دیر باز تا کنون، دانشمندان اسلامی پیرامون قرآن و جنبه های اعجازگر این کتاب شریف آسمانی مانند اعجاز تشریعی، بیانی، علمی، ‌عددی و مانند آن، فراوان سخن گفته اند. معجزه بودن قرآن بدین معناست که این کتاب از جهاتی همچون لفظ، معنا، ساختار و... دارای ویژگی‌های فوق بشری است. 
نه آنچه تا کنون در باب اعجاز قرآن گفته شده است، تمام است و نه تمام جنبه های اعجاز قرآن منحصر در آن چیزی است که تا کنون گفته شده است. ویژگی ذاتی قرآن به عنوان پدیده ای وحیانی و معجزه ای جاوید و جهانی به گونه ای است که در گذر اعصار و قرون رفته رفته دریچه هایی تازه از افق اعجاز آن گشوده می شود.
قرآن پژوهان تا کنون، 14 جنبه اعجاز آمیز قرآن را کشف و مورد بحث قرار داده اند. در روزگار ما، اما حضرت امام خمینی(ره) جنبه جدیدی از اعجاز قرآن را مطرح کرده اند که قابل تامل است. نویسنده کتاب «دفتر عقل و قلب» دیدگاه امام را پس از گزارش اجمالی همه نظریات به میان آمده، به خوبی تبیین نموده اند که تقدیم می گردد.

اعجاز قرآن از منظر امام خمینی(ره)

یکی از مسایلی که در علم «کلام» و «علوم قرآنی» مشترکاً مورد بحث قرار می گیرد «اعجاز قرآن کریم» است. اصل مسأله اعجاز قرآن امری مسلّم و غیر قابل تردید بوده اما آنچه مهم است بررسی وجه اعجاز آن است که بسیار جای بحث و تضاربآراء دارد. و چون امام خمینی در خصوص این مساله نظری ادیع و خاص داشته و رویکردی منحصر به فرد و متفاوت با دیگران دارد نظریه ایشان دا اینجا بصورت مستقل مورد بررسی قرار می دهیم.

اعجاز یا تحدی قرآن

حفظ عجز در مقابل قدرت و به معنی ناتوانی از انجام کار است، و معنی اعجاز آن است که شخصی یا چیزی هود را دارای چنان قدرتی بداند که دیگران را از انجام آن ناتوان دیده وآنان را به رویارویی بطلبد «وَمَا أَنتُم بِمُعْجِزِینَ فِی الْأَرْضِ»(شوری/31)
در قرآن کریم لفظ اعجاز درباره خود قرآن به کار نرفته اما تعبیرات مشابه آن که همگی دلالت بر معجزه بودن قرآن کریم دارند فراوان به کار رفته است، برخی از این آیات شریفه عبارتند از:
الف: وَإِن کُنتُمْ فِی رَیْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلَىٰ عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِّن مِّثْلِهِ .(بقره/23)
ب: وَمَا کَانَ هَـٰذَا الْقُرْآنُ أَن یُفْتَرَىٰ مِن دُونِ اللَّـهِ ... قُلْ فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِّثْلِهِ وَادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُم مِّن دُونِ اللَّـهِ... (یونس/37-38)
ج: أَمْ یَقُولُونَ افْتَرَاهُ ۖ قُلْ فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِّثْلِهِ مُفْتَرَیَاتٍ...(هود/13) 
د: قُل لَّئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنسُ وَالْجِنُّ عَلَىٰ أَن یَأْتُوا بِمِثْلِ هَـٰذَا الْقُرْآنِ لَا یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ.(اسری/88) 
ه: أَمْ یَقُولُونَ تَقَوَّلَهُ ۚ بَل لَّا یُؤْمِنُونَ* فَلْیَأْتُوا بِحَدِیثٍ مِّثْلِهِ. (طور/33-34)
و: اللَّـهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِیثِ کِتَابًا مُّتَشَابِهًا...(زمر/23)
ز: فَبِأَیِّ حَدِیثٍ بَعْدَهُ یُؤْمِنُونَ.(اعراف/185)
ح: أولمأَوَلَمْ یَکْفِهِمْ أَنَّا أَنزَلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ یُتْلَىٰ عَلَیْهِمْ ۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَرَحْمَةً وَذِکْرَىٰ...(اعراف/51)
مثال این گونه آیات با تعبیرات مختلف در قرآن مجید فراوان است که هر کدام به گونه ای و با عبارتهای متفاوت مساله اعجاز قرآن را بیان کرده اند.
تحّدی در این آیات گاهی به آن است که می فرماید اگر می توانید همانند قرآن را بیاورید گاهی می فرماید لااقل ده سوره مثل آن بیاورید و گاهی ادعا می کند که اگر در این قرآن تردید دارید یک سوره مثل آن بیاورید و چون کوتاه ترین سوره قرآن سوره کوثر است که چهارآیه شریفه دارد بنابراین حداقل تحدی در این آیات، طلب آوردن چهار آیه مثل قرآن می باشد.
امام خمینی می فرماید: «قرآن کریم خود در چند جا معجزه بودن خود را به تمام بشر در تمام دوره ها اعلان کرده است و عجز جمیع بشر را بلکه تمام جن و انس را از آوردن بمثل خود ابلاغ کرده. امروز ملت اسلام همین نشانه خدا را در دست دارند و به تمام عائله بشری از روی کمال اطمینان اعلان می کنند که این نشانه پیغمبری نور پاک محمد است، هر کس از دنیای پر آشوب علم و دانش مثل او را آورد ما تسلیم او می شویم و ازگفته های خود بر می گردیم».
و در تعریف معجزه و ضرورت آن می فرماید: «مقصود از معجزه نشانه ای است که بواسطه آن ما پی ببریم که حرفهای این شخص مدعی پیغمبری از مغز بشری خود نیست و گفتارهای او پندارهایی از پیش خود نیست و آنچه می گوید گفته های خداست به آفریدگار ما وجهانیان است وموافقت واطاعت آن لازم است به حکم عقل و مخالفت آن موجب زیانهای دو جهان است. عقل فطری خدا داد هر کس حکم می کند که قبول کردن هر دعوایی بی دلیل و برهان روا نیست و کسی که بی دلیل چیزی را قبول کند از فطرت انسانیت خارج است...».(3)